ΙΒ΄ ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΞΗ μέ θέμα: «Εὐχαριστία - Ὀπισθάμβωνος - Ἀπόλυσις»
Πραγματοποιήθηκε τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης, 22 Φεβρουαρίου ἐ.ἔ., στό Πνευματικό Κέντρο τῆς ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Σώστη (λεωφ. Συγγροῦ) ἡ δωδέκατη καί τελευταία Ἱερατική Σύναξη γιά τούς Κληρικούς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης.
Στή Σύναξη ὁμιλητής ἦταν ὁ Αἰδεσ. Πρωτοπρεσβ. π. Μιχαήλ Χαλᾶς, Προϊστάμενος τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀργυρουπόλεως, ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε τό θέμα «Εὐχαριστία - Ὀπισθάμβωνος - Ἀπόλυσις».
Ὁ Σεβασμιώτατος κ. Συμεών ἔδωσε τόν λόγο στόν π. Μιχαήλ, γιά νά ἀναπτύξει τό ἀνωτέρω θέμα. Ὁ ὁμιλητής ἐπικεντρώθηκε ἀρχικά στήν ἐκφώνηση «Ὀρθοί μεταλαβόντες, ἀξίως εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ». Ὁ Κύριος εὐχαρίστησε πρίν δώσει τό Ἅγιο Σῶμα καί Αἷμα Του στούς μαθητές, ὥστε νά εὐχαριστοῦμε κι ἐμεῖς. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἐξηγεῖ: «Πρέπει νά ἐξερχόμαστε ἀπό τήν Ἱερά Σύναξη σάν νά ἔχουμε κατέβει ἀπό τούς ἴδιους τούς οὐρανούς, ὥστε ὅταν μᾶς δοῦν οἱ φίλοι ἤ οἱ ἐχθροί νά καταλάβουν ὅλοι τήν ὠφέλεια πού πήραμε ἀπό τήν ἐκκλησία. Ὅλοι καλούμαστε νά μεταβάλουμε τή ζωή μας σέ μικρό Παράδεισο, ὅπου θά ζοῦμε τή χαμένη θεότητα μέ τόν Χριστό καί τούς ἀδελφούς μας.
«Εὐχαριστοῦμεν σοι, Δέσποτα, Φιλάνθρωπε, εὐεργέτα τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Ὁ Ὕμνος τῆς εὐχαριστίας μᾶς διδάσκει πώς ἡ χρηστότητα καί ἡ καλοσύνη τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἀγάπη Του πρός τόν ἄνθρωπο φαίνεται σέ τοῦτο τό ἄρρητο μυστήριο, πού εἶναι ἡ θυσία τοῦ Υἱοῦ γιά τή σωτηρία μας. Ἡ πίστη μας, λέει ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος, εἶναι σύμφωνη μέ τήν εὐχαριστία καί ἡ εὐχαριστία ἐπιβεβαιώνει τήν πίστη, γιατί ὅπως τό ψωμί ἀπό τή γῆ, ὅταν δεχθεῖ ἐπίκληση τοῦ Θεοῦ, δέν εἶναι πιά κοινό ψωμί ἀλλά Σῶμα Χριστοῦ ἀπό δύο πράγματα γινόμενο καί ἐπίγειο καί οὐράνιο, ἔτσι καί τά σώματά μας, ὅταν παίρνουν τήν εὐχαριστία δέν εἶναι πιά φθαρτά, ἀλλά ἔχουν τήν ἐλπίδα τῆς μέλλουσας Ἁνάστασης.
Κατόπιν ὁ π. Μιχαήλ ἀναφέρθηκε στήν ὀπισθάμβωνο εὐχή, ἡ ὁποία συνιστᾶ ἕνα ἀπό τά στοιχεῖα τοῦ τελευταίου μέρους τῆς θείας Λειτουργίας τῆς Ἀπόλυσης τῆς Σύναξης, τῆς εἰρηνικῆς ἀποχώρησης τῶν μελῶν τῆς κοινότητος μετά τήν ἐπιτέλεσή του. Ἡ εὐχή ἐπονομάζεται ὡς ὀπισθάμβωνη, λόγῳ τῆς ἀνάγνωσής της πίσω ἀπό τόν ἄμβωνα τοῦ Ναοῦ, ὁ ὁποῖος στήν ἀρχαία Ἐκκλησία βρισκόταν στό μέσο τοῦ οἰκοδομήματος. Ὁ ἱερέας ἀναγινώσκει τήν εὐχή εἰς ἐπήκοον ὅλων στραμμένος πρός τήν Ἀνατολή. Τό περιεχόμενο τῆς εὐχῆς, δέν ἀφορᾶ τόν εἰκονιζόμενο στή Δεσποτική εἰκόνα Χριστό, ἀλλά τόν Θεό Πατέρα «ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογούντας Σε Κύριε». Ἡ εὐχή ἀναγνωρίζει τήν προθυμία τοῦ Θεοῦ νά εἰσακούσει τίς προσευχές τῶν παιδιῶν του καί νά ἀνταποκριθεῖ σέ αὐτές, ἐνῶ ἀκολουθεῖ ἕνα σύμπλεγμα αἰτήσεων ἐκ μέρους ὅλης τῆς Σύναξης ὅπου παρακαλεῖται ὁ Θεός νά διαφυλάξει καί νά σώσει τόν λαό του.
Πολλοί ἱερεῖς διαβάζουν τήν ὀπισθάμβωνη εὐχή συμφώνως μέ νεότερη συνήθεια στήν ὡραία Πύλη μέ κατεύθυνση πρός τή Δεσποτική εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι πρός Ἀνατολάς. Ἡ εὐχή ἐξεταζομένη γενικά μπορεῖ νά κριθεῖ ὡς μία περιεκτική καί συνοπτική δέηση. Μέσα σέ ἐλάχιστες γραμμές ἐκφράζεται ἡ παρακλητική πρός τόν Κύριο διάθεση τῆς Ἐκκλησίας νά διατηρήσει ὅσα ἀγαθά τῆς προσέφερε τό μυστήριο πού προηγουμένως τελέσθηκε. Ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας ἑρμηνεύει πώς ἡ ἀλλαγή θέσεως τοῦ Λειτουργοῦ ἀπό τό ἱερό Βῆμα στά βημόθυρα τοῦ ναοῦ φανερώνει τή βαθμιαία κατάβαση αὐτοῦ ἀπό τῆς μετά τοῦ Θεοῦ ὑψηλῆς συναντήσεως εἰς τήν τῶν ἀνθρώπων καί αὖθις ὁμιλίας καί κοινωνίας. Πρῶτα ὁ ἱερέας μέσα στό Ἱερό Βήμα κοντύτερα μέ τόν Θεό. Τώρα ἔξω κοντύτερα μέ τούς ἀνθρώπους. Πραγματικά ἡ ὀπισθάμβωνος εὐχή εἶναι ἡ ἀνακεφαλαίωση καί ἡ σφραγίδα στό τέλος τῆς θείας Λειτουργίας.
Στή συνέχεια ὁ π. Μιχαήλ ἀναφέρθηκε στήν ἀπόλυση, πού ἀποτελεῖ τό ἐπιστέγασμα τῆς ἀναίμακτης ἱερουργίας. Μέ τήν Ἀπόλυση δηλώνεται ἡ περάτωση τῆς θείας Λειτουργίας καί ἡ προτροπή πρός ἀποχώρηση τῶν πιστῶν ἀπό τόν Ναό. Στούς ἀρχαιοπρεπεῖς Λειτουργικούς τύπους ἡ λήξη τῆς θείας Εὐχαριστίας δηλωνόταν μέ τό διακονικό παράγγελμα «Ἀπολύεσθε ἐν εἰρήνῃ». Στή σύγχρονη λειτουργική Πρακτική περατώνεται μέ τήν ἐκφώνηση «Δι᾽ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν». Ἐξετάζοντας τίς δύο ἐκφωνήσεις δέν φαίνεται νά ἀποδίδεται στή θεία Λειτουργία ἕνα ὁριστικό τέλος, καθώς περικλείουν μόνο τό αἴτημα γιά τήν ἐκ Θεοῦ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καί τό θεῖο ἔλεος. Ὁ Λειτουργικός χρόνος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἕνα αἰώνιο παρόν πού συγκεφαλαιώνει τό παρελθόν, τό παρόν καί τό μέλλον στήν ἀμεσότητα τῆς μετοχῆς στή θεία Παρουσία. Αὐτό δηλώνει ὅτι ὁ χρόνος δέν ἔχει ἀρχή καί τέλος. Ἡ πορεία τοῦ χρόνου ἔχει ὡς σταθμό - στόχο τά ἔσχατα, ἀλλά δέν ἔχει τέλος, ἀφοῦ ἡ σύν Θεῷ ζωή εἶναι ἀτελεύτητη. Ἡ ἔλλειψη ρητῆς ἀπόλυσης δηλώνει τή συνέχεια καί τήν ἑνότητα τῆς θείας Λατρείας στό ἐσχατολογικό παρόν. Κατά τήν Ἀπόλυση ἐπευφημεῖται ὁ Λειτουργός διά τῆς φράσης «Τόν εὐλογοῦντα καί ἁγιάζοντα ἡμᾶς, Κύριε φύλλατε εἰς πολλά ἔτη». Ὁ ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης σημειώνει ὅτι ὁ Ἀρχιερέας μόνος ἀπό ὅλον τόν κλῆρο ἔχει τό ἰδίωμα τοῦ φωτιστικοῦ καί μεταδοτικοῦ τῆς θείας Χάρης.
Χαρίσματα τά ὁποῖα ἀπέκτησε τήν ἡμέρα τῆς χειροτονίας του. Ὁ ἱερέας ἐπευφημεῖται ὕστερα ἀπό κανονική ἐκχώρηση καί συγκατάθεση τοῦ ἐπιχωρίου Ἱεράρχη. Ἡ επευφημία αὐτή εἶναι σύνθετη καί ἡ προέλευσή της ἀνάγεται στό Βυζάντιο ὅπου στά πατριαρχικά συλλείτουργα παρευρισκόταν καί ὁ Αὐτοκράτορας. Ὡς Δεσπότης ὁρίζεται ἐδῶ ὁ βυζαντινός Αὐτοκράτορας καί ὡς Ἀρχιερέας ὁ Πατριάρχης. Ἡ θεία Λειτουργία φθάνει στό τέλος της. Ὁ ἱερέας εὔχεται νά μᾶς ἐλεήσει ὁ Θεός γιά νά σωθοῦμε καθώς δέν ἔχουμε τίποτε δικό μας νά παρουσιάσουμε ἄξιο σωτηρίας, ἀλλά ἀποβλέπουμε μόνο στή φιλανθρωπία Ἐκείνου πού μπορεῖ νά μᾶς σώσει. Ἡ πράξη τῆς ἀπόλυσης εἶναι λειτουργική καί ἁγιαστική. Εἶναι τό τελικό κρίσιμο βῆμα ὁλόκληρης τῆς θείας Λειτουργίας. Ὁ λαός τοῦ Θεοῦ, οἱ πιστοί προτρέπονται νά πορευθοῦν στόν κόσμο ἐν εἰρήνῃ καί νά φέρουν ὁμολογία τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, τῆς ὁποίας ἔγιναν μέτοχοι κατά τη θεία Λειτουργία. Προτρέπονται νά πάρουν ὅλα ὅσα εἶδαν καί ἄκουσαν καί ἔζησαν μέσα στήν Ἐκκλησία καί νά τά ζήσουν στήν προσωπική τους ζωή μέσα σ᾽ αὐτό τόν κόσμο. Μόνο μέ αὐτό τόν τρόπο μπορεῖ ἡ παρουσία καί ἡ δύναμη τοῦ Θεοῦ νά ἐπεκταθεῖ ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία στίς ζωές τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο ὑπάρχει ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ. Γιά ὅλους ἐμᾶς πού κάθε φορά μετέχουμε στή Λειτουργική Σύναξη, ταιριάζει νά ποῦμε τά λόγια τῆς Ἀποκάλυψης τοῦ Ἰωάννη: «Μακάριοι οἱ εἰς τό δεῖπνον τοῦ γάμου τοῦ Ἀρνίου κεκλημένοι».
Μετά τό τέλος τῆς ὁμιλίας, ὁ Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών εὐχαρίστησε τόν ὁμιλητή, π. Μιχαήλ Χαλᾶ, γιά τόν κόπο, τήν πληρότητα καί τή σαφήνεια τῆς ὁμιλίας του, καί ἀκολούθησε συζήτηση. Τέθηκαν ἐρωτήματα καί δόθηκαν ἀπαντήσεις ἀπό τόν Εἰσηγητή.
Στό τέλος ὁ Σεβασμιώτατος κ. Συμεών προσέφερε σέ ὅλους τούς ἱερεῖς τήν ἔκδοση τοῦ Αἰδ. Πρεσβ. Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου, «Γνωριμία πρίν ἀπό τό γάμο: Προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιτυχία του ἤ πῶς δύο νέοι θά γνωριστοῦν σωστότερα πρίν ἀποφασίσουν τό γάμο» (Θεσσαλονίκη, 2018).