Α΄ ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΞΗ μέ θέματα «Οἱ Ἀποστολικοί Κανόνες: Εἰσαγωγικά» καί «Δογματικοί Κανόνες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων»
Πραγματοποιήθηκε τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης, 24 Ὀκτωβρίου ἐ.ἔ., στό Πνευματικό Κέντρο τῆς ἐνορίας τοῦ Ἁγίου Σώστη (λεωφ. Συγγροῦ) ἡ πρώτη Ἱερατική Σύναξη γιά τούς Κληρικούς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης.
Στή Σύναξη ὁμιλητές ἦταν ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης μας, Μητροπολίτης Νέας Σμύρμης κ. Συμεών, ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε τό θέμα «Οἱ Ἀποστολικοί Κανόνες: Εἰσαγωγικά», καί ὁ Αἰδεσιμολ. Πρεσβύτερος Δημήτριος Τσουροῦς, ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε τό θέμα «Δογματικοί Κανόνες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων (46, 47, 49, 50)».
Τήν ἀρχική αὐτή Σύναξη ἄνοιξε μέ τήν προσφώνησή του ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών, λέγοντας ὅτι ἡ εἴσοδός μας στό νέο ἐκκλησιαστικό ἔτος καί τό φθινόπωρο μᾶς χαρίζει τή δυνατότητα, καί πάλι, νά ἀναλάβουμε πληρέστερα τίς ποιμαντικές μας δραστηριότητες καί νά ἐπιμεληθοῦμε, ὅπως καθιερώσαμε ἐδῶ καί δεκαεπτά χρόνια, καί τόν προσωπικό μας καταρτισμό ὡς ποιμένων καί ἐργατῶν τῆς ἁγίας Ἐκκλησίας μας.
Γιά τήν ἐφετινή περίοδο 2019-2020 ἐπιλέξαμε νά μελετήσουμε τούς 85 ἱερούς Κανόνες πού φέρονται ἐπ᾽ ὀνόματι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Προφανῶς δέν συνετάγησαν ἀπό τούς μαθητές καί Ἀποστόλους τοῦ Κυρίου. Ἐν τούτοις ἀποτελοῦν ἀρχαιότατη κανονική συλλογή, τῆς ὁποίας οἱ κανόνες συνετάγησαν «ἐν ἀληθῶς ὀρθοδόξῳ πνεύματι» κατά τόν ἀείμνηστο καθηγητή Ἁμίλκα Ἀλιβιζάτο, καί γι᾽ αὐτό ἀπολάμβαναν μεγάλου κύρους μέσα στήν Ἐκκλησία, ἰδιαιτέρως στήν Ἀνατολή. Ὅπως οἱ κανόνες τῶν Τοπικῶν Συνόδων καί τῶν κυριωτέρων Πατέρων, ἐπικυρώθηκαν καί αὐτοί ἀπό τήν Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδο τό 692 μέ τόν 2ο κανόνα της, ἀλλά καί ἀπό τόν 1ο Κανόνα τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τό 787. Ἔτσι τό κύρος τους κατέστη ἀδιαμφισβήτητο καί καταλαμβάνουν τήν πρώτη θέση σέ ὅλες τίς Κανονικές Συλλογές.
Ἐπισήμανε ἐπίσης ὅτι οἱ Ἀποστολικοί Κανόνες ἀναφέρονται σέ διάφορα θέματα. Γι᾽ αὐτό καταλήξαμε ἡ μελέτη τους νά μή γίνει κατά τήν ἀριθμητική τους σειρά ἀλλά κατά θέματα, πράγμα τό ὁποῖο θά μᾶς ἐπιτρέψει νά ἀποφύγουμε ἐπαναλήψεις καί θά μᾶς βοηθήσει νά κατανοήσουμε πληρέστερα τό περιεχόμενό τους.
Εὔχομαι ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός νά εὐλογήσει καί τό ἐφετινό Σεμινάριό μας, ἔτσι ὥστε νά εἶναι πολλή ἡ ὠφέλεια ἀπό τή μαθητεία μας στό πνεῦμα τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων.
* * *
Ἐν συνεχείᾳ ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Συμεών ἀνέπτυξε τό θέμα «Οἱ Ἀποστολικοί Κανόνες: Εἰσαγωγικά». Ἐπικέντρωσε τήν Εἰσήγησή του στίς παρακάτω θεματικές ἑνότητες:
1. Οἱ Ἀποστολικοί Κανόνες στό Κανονικό Δίκαιο τῆς Ἐκκλησίας. Ἀναφέρθηκε ἀρχικά στό ὄνομά τους: «Ἀποστολικοί Κανόνες», «Κανόνες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων», «Κανόνες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων διά Κλήμεντος». Ἐν συνεχείᾳ στό κείμενό τους, πῶς καί ποῦ παραδίδεται. Βρίσκεται πρῶτο στή σειρά στίς Κανονικές Συλλογές καί στίς «Ἀποστολικές Διαταγές», στό 47ο κεφάλαιο τοῦ ὀγδόου βιβλίου «Περί χαρισμάτων καί χειροτονιῶν καί κανόνων ἐκκλησιαστικῶν».
Στό ἐρώτημα γιά τό κύρος τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων, ὁ Σεβασμιώτατος ἀπάντησε ὅτι κατοχυρώνεται ἀπό δύο Οἰκουμενικές Συνόδους: α) Πενθέκτης (691 μ.Χ.), 2ος Κανών. β) Ἑβδόμης (787 μ.Χ.), 1ος Κανών. Στή Δύση μεταφράστηκαν στή λατινική οἱ πρῶτοι πενῆντα Ἀποστολικοί Κανόνες περί τό 500 μ.Χ. ἀπό τόν Διονύσιο τόν Μικρό. Ὑπῆρξαν πολλές ἀντιρρήσεις, ἐν τέλει ὅμως περιελήφθησαν καί στίς μεταγενέστερες Κανονικές Συλλογές.
2. Ἀριθμός καί ἀρίθμηση τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων. Ἀναφέρονται 85 ἀπό τόν Ἰωάννη τόν Σχολαστικό καί τήν Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδο. Στά χειρόγραφα παρατηρεῖται ποικιλία, δηλ. διαφορετική ἀρίθμηση καί συνένωση μερικῶν κανόνων. Ὁ καθιερωμένος, πάντως, ἀριθμός καί ἡ πάγια ἀρίθμηση σέ ὅλες τίς Κανονικές Συλλογές εἶναι 85.
3. Ἱστορικές μαρτυρίες γιά τούς Ἀποστολικούς Κανόνες. Οἱ πρῶτες μαρτυρίες ἀπαντοῦν κατά τόν Δ’ αἰώνα ἀπό πολλές τοπικές συνόδους. Ἡ Α’ Οἰκουμενική Σύνοδος (325). Ὅλες αὐτές οἱ μαρτυρίες μᾶς βεβαιώνουν ὅτι προϋπῆρξαν κανόνες ἐκκλησιαστικοί, τούς ὁποίους πολλοί ἀπέδιδαν στούς ἁγίους Ἀποστόλους. Ἀπό τό 500 μ.Χ. καί μετά οἱ ἐν λόγω κανόνες φέρονται ἐπ᾽ ὀνόματι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων (Διονύσιος ὁ Μικρός—Ἰωάννης ὁ Σχολαστικός).
4. Ἡ «ἀποστολικότης» τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων. Δέν συνετάγησαν ὡς ἔχουν ἀπό κάποιον Ἀπόστολο. Ἀντανακλοῦν ὅμως ὡς πρός τό περιεχόμενό τους ἀρχαιότατη ἐκκλησιαστική παράδοση πού φθάνει μέχρι τήν ἐποχή τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὁμιλεῖ στήν Α’ Θεσ. 4,2 γιά «παραγγελίες» καί ὁδηγίες τῶν Ἀποστόλων πρός τίς πρῶτες ἐκκλησιαστικές κοινότητες. Ἔτσι διαμορφώθηκε ἡ ἄγραφη ἀποστολική παράδοση καί ἡ πράξη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας.
Ἀκολούθησε, σέ ἑπόμενο στάδιο, ἡ γραπτή διατύπωση αὐτῶν τῶν «παραγγελιῶν», ἀνάλογα μέ τίς ἀνάγκες πού παρουσιάζονταν στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας.
Τό τρίτο στάδιο ἦταν ἡ συγκέντρωση τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων σέ ἑνιαία συλλογή, ἡ ὁποία ἀποτέλεσε τό ἐθιμικό δίκαιο τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων, δηλαδή ἡ γνωστή συλλογή τῶν 85 Ἀποστολικῶν Κανόνων.
5. Περιεχόμενο τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων. Οἱ Ἀποστολικοί Κανόνες ἀναφέρονται σέ διάφορα θέματα, χωρίς νά ὑπάρχει μία συστηματική θεματική, ἡ ὁποία νά συνδέεται μέ τήν ἀρίθμηση πού ἔλαβαν καί τή σειρά πού ἔχουν στή διαμορφωμένη συλλογή τους. Γι᾽ αὐτό κι ἐμεῖς ἐδῶ στίς συνάξεις μας δέν θά τούς ἐξετάσουμε ἀκολουθώντας τήν ἀριθμητική τους σειρά, ἀλλά ὁμαδοποιώντας τους –ὅσο αὐτό εἶναι ἐφικτό– ἀνάλογα μέ τά θέματα στά ὁποῖα ἀναφέρονται.
6. Ἑρμηνευτές τῶν Ἀποστολικῶν Κανόνων. Στήν κατανόηση τοῦ περιεχομένου τους θά ἀκολουθοῦμε τούς βασικούς καί πλέον ἐγκύρους ἑρμηνευτές τους, πού εἶναι ὁ Ζωναρᾶς, ὁ Βαλσαμών, ὁ Βλάσταρις καί ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Ἄς ἀναφέρουμε δύο λόγια γιά τούς τρεῖς πρώτους, δεδομένου ὅτι ὁ ἅγιος Νικόδημος εἶναι λίγο-πολύ σέ ὅλους μας γνωστός, καθώς καί τό ἔργο του ἐπί τῶν ἱερῶν Κανόνων, δηλαδή τό γνωστό σέ ὅλους μας «Πηδάλιον».
(α) Ὁ Ἰωάννης Ζωναρᾶς ὑπῆρξε ἐπιφανής ἱστορικός, λεξικογράφος, κανονολόγος, ἁγιολόγος καί ποιητής. Ἔζησε καί ἤκμασε τόν ΙΒ’ αἰώνα. Συνέταξε ὑπόμνημα σέ ὅλους τούς ἱερούς Κανόνες, τούς ἀποστολικούς, τῶν ἱερῶν Συνόδων καί τῶν ἁγίων Πατέρων.
(β) Ὁ Θεόδωρος Βαλσαμών εἶναι, ἐπίσης, ἀπό τούς πλέον ὀνομαστούς βυζαντινούς κανονολόγους. Ἔζησε τόν ΙΒ’ αἰώνα. Τό κύριο ἔργο του εἶναι τό ὑπόμνημά του στό «Συνταγμάτιο» τοῦ ἱεροῦ Φωτίου.
(γ) Ὁ Ματθαῖος Βλάσταρις, κανονολόγος, ἔζησε τόν ΙΔ’ αἰώνα. Ἱερομόναχος, κατ᾽ ἀρχάς στόν Ἄθωνα καί ἀργότερα στή Θεσσαλονίκη. Κύριο ἔργο του εἶναι τό «Σύνταγμα κατά στοιχεῖον», εἶδος κανονολογικοῦ καί νομικοῦ λεξικοῦ. Γράφτηκε τό 1335 στή Θεσσαλονίκη καί εἶναι τό ἐκτενέστερο καί πληρέστερο κανονολογικό ἔργο τῶν ὕστερων βυζαντινῶν χρόνων.
Τελειώνοντας ὁ Σεβασμιώτατος εὐχήθηκε ὅπως οἱ ἐφετινές μας Συνάξεις, ἡ μαθητεία δηλαδή στούς Ἀποστολικούς Κανόνες, ἀποβοῦν χρήσιμες καί ὠφέλιμες γιά ὅλους μας.
* * *
Ἐν συνεχείᾳ ἔλαβε τόν λόγο ὁ Αἰδεσιμολ. Πρεσβύτερος Δημήτριος Τσουροῦς, ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε τό θέμα «Δογματικοί Κανόνες τῶν ἁγίων Ἀποστόλων (46, 47, 49, 50)». Ὁ ὁμιλητής ἀναφέρθηκε στό μυστήριο τοῦ βαπτίσματος, νά τελεῖται στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδας καί νά περιλαμβάνει τρεῖς καταδύσεις. Εἰδικότερα:
Κανών μθ’: Εἴ τις ἐπίσκοπος, ἤ πρεσβύτερος κατά τήν τοῦ Κυρίου διάταξιν, μή βαπτίσῃ εἰς Πατέρα, καί Υἱόν, καί ἅγιον Πνεῦμα, ἀλλ’ εἰς τρεῖς ἀνάρχους, ἤ εἰς τρεῖς υἱούς, ἤ εἰς τρεῖς παρακλήτους, καθαιρείσθω.
Κανών ν’: Εἴ τις ἐπίσκοπος, ἤ πρεσβύτερος, μή τρία βαπτίσματα μιᾶς μυήσεως ἐπιτελέσῃ, ἀλλ' ἓν βάπτισμα, τό εἰς τόν θάνατον τοῦ Κυρίου διδόμενον, καθαιρείσθω. Οὐ γάρ εἶπεν ὁ Κύριος, εἰς τόν θάνατόν μου βαπτίσατε· ἀλλά, πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός, καί τοῦ Υἱοῦ, καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος.
Κατόπιν ὁ ὁμιλητής ἀναφέρθηκε στό νά μή δεχόμαστε βάπτισμα ἤ θυσία αἱρετικῶν, καί ποιοί ἔχουν ἀληθές βάπτισμα. Εἰδικότερα:
Κανών μς’: Ἐπίσκοπον, ἤ πρεσβύτερον, αἱρετικῶν δεξαμένους βάπτισμα, ἤ θυσίαν, καθαιρεῖσθαι προστάττομεν. Τίς γάρ συμφώνησις Χριστῷ πρός Βελίαρ ἤ τίς μερίς πιστῷ μετά ἀπίστου;
Κανών μζ’: Ἐπίσκοπος, ἤ πρεσβύτερος, τόν κατά ἀλήθειαν ἔχοντα βάπτισμα, ἐάν ἄνωθεν βαπτίσῃ, ἤ τόν μεμολυσμένον παρά τῶν ἀσεβῶν, ἐάν μή βαπτίση, καθαιρείσθω, ὡς γελῶν τόν σταυρόν, καί τόν τοῦ Κυρίου θάνατον, καί μή διακρίνων ἱερέας ψευδοϊερέων.
* * *
Στό τέλος τῆς Ἱερατικῆς Σύναξης ὁ Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών εὐχαρίστησε τόν ὁμιλητή π. Δημήτριο Τσουροῦς, γιά τήν πληρότητα τῆς ὁμιλίας του, καί ἀκολούθησε συζήτηση. Τέθηκαν ἐρωτήματα καί δόθηκαν ἀπαντήσεις ἀπό τόν Σεβασμιώτατο κ. Συμεών.