Ο ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ Π. Β. ΠΑΣΧΟΥ
Ο ΣΕΒΑΣΜ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΑΣ
ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ Π.Β. ΠΑΣΧΟΥ
Χθές, Δευτέρα 14 Φεβρουαρίου, ὁ Σεβασμ. Μητροπολίτης μας κ. Συμεών ἔλαβε μέρος καί μίλησε στήν παρουσίαση τοῦ νέου βιβλίου τοῦ καθηγητοῦ Π. Β. Πάσχου στίς ἐκδόσεις Ἁρμός μέ τίτλο «Ταπεινοφροσύνη καί Ἀγάπη, Οἱ μεγάλοι Ἀσκηταί ὁμιλοῦν περί ταπεινοφροσύνης, ἀνεξικακίας, ἀγάπης, Διορατικῶν Γερόντων καί Σημειοφόρων» (Μικρό Γεροντικό Η’).
Ἡ παρουσίαση ἔγινε στό πατάρι τοῦ Ἁρμοῦ (Μαυροκορδάτου 11). Γιά τό βιβλίο μίλησαν πλήν τοῦ Σεβασμιωτάτου ὁ ὁμότιμος καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Δημήτριος Γόνης καί ὁ θεολόγος-λογοτέχνης κ. Χρῆστος Κορέλας. Κείμενα τοῦ νέου βιβλίου διάβασε ὁ ἀρχιδιάκονος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν καί ἀπόφοιτος τῆς Σχολῆς Θεατρικῶν Σπουδῶν κ. Φραγκῖσκος Λάβδας.
Παρέστησαν πολλοί κληρικοί, θεολόγοι καί ἄλλοι πνευματικοί ἄνθρωποι.
Ὁ Σεβασμ. Μητροπολίτης μας ἔλαβε πρῶτος τόν λόγο καί κατέθεσε τά ἀκόλουθα :
«Οἱ δεσμοί τοῦ φιλτάτου σέ ὅλους μας Καθηγητοῦ κ. Παντελῆ Πάσχου μέ τό «Γεροντικό», δηλαδή τά «Ἀποφθέγματα ἁγίων Γερόντων» εἶναι πολύ παλιά. Πότε ἀκριβῶς ἄρχισε αὐτή ἡ σχέση καί αὐτή ἡ μαθητεία, τό γνωρίζει Ἐκεῖνος. Αὐτό πού ἐμεῖς γνωρίζουμε εἶναι τό ἔτος 1961, τότε δηλαδή πού ἐκδόθηκε μέ τόν δικό του κόπο καί τή δική του ἐπιμέλεια —«Πρόλογος, Κείμενον, Γλωσσάριον, Σχόλια, Εὑρετήριον θεμάτων»— «Τό Γεροντικόν, ἤτοι Ἀποφθέγματα ἁγίων Γερόντων» ἀπό τόν Ἐκδοτικό Οἶκο «Ἀστήρ» τῶν ἀοιδίμων ἀδελφῶν Ἀλεξάνδρου καί Εὐαγγέλου Παπαδημητρίου.
Ἡ ἰδιαίτερη φροντίδα πού κατέβαλε ὁ κ. Πάσχος κατά τήν ἐπιμέλεια τῆς ἐκδόσεως καί τό γεγονός ὅτι περιελήφθη στίς ἐκδόσεις τοῦ «Ἀστέρος» συνέτειναν ὥστε τό «Γεροντικόν» νά γίνει εὐρύτερα γνωστό καί πολλοί νά ἐντρυφήσουν στίς σελίδες του. Ἦταν, ἄλλωστε, ἡ ἐποχή κατά τήν ὁποία εἶχε ξεκινήσει καί στόν τόπο μας ἡ μεγάλη στροφή πρός τήν ὀρθόδοξη πνευματική παράδοσή μας.
Στήν πορεία τοῦ χρόνου ὁ Παντελῆς Πάσχος, παράλληλα μέ πολλές ἄλλες διδακτικές καί συγγραφικές δραστηριότητες ὡς καθηγητής πλέον τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, δέν σταμάτησε νά ἀγαπᾶ καί νά ἀσχολεῖται μέ τά «Ἀποφθέγματα ἁγίων γερόντων». Ἔτσι, τό ἔτος 1985 μέ τό τομίδιο «Τό ἔαρ τῆς ἐρήμου, μικρό Γεροντικό» ἐγκαινίασε μιά νέα ἐκδοτική προσπάθεια ὑπό τόν γενικό τίτλο «Μικρό Γεροντικό». Στή σειρά αὐτή περιέλαβε Ἀποφθέγματα ἀρχαίας χειρόγραφης συλλογῆς πού ἀνεῦρε σέ παλαιούς κώδικες, ὅπου τά Ἀποφθέγματα παρατίθενται κατά θέματα καί ὄχι κατ᾽ ἀλφαβητική σειρά, ὅπως τά παρουσίασε στήν ἔκδοση τοῦ 1961.
Στή σειρά αὐτή «Μικρό Γεροντικό» —ὄγδοο στή σειρά καί στεγασμένο στίς ἐκδόσεις Ἁρμός— ἀνήκει τό τομίδιο πού παρουσιάζουμε ἀπόψε. Φέρει τόν τίτλο «Ταπεινοφροσύνη καί Ἀγάπη» καί ὑπότιτλο «Οἱ μεγάλοι ἀσκηταί ὁμιλοῦν περί ταπεινοφρσύνης, ἀνεξικακίας, ἀγάπης, Διορατικῶν Γερόντων καί Σημειοφόρων».
Βασικά χαρακτηριστικά τῆς σειρᾶς, ὅπως εἴπαμε, εἶναι πρῶτον ἡ παράθεση τῶν Ἀποφθεγμάτων κατά θέματα καί δεύτερον ἡ ἀπόδοσή τους στή δημοτική. Ἀκριβέστερα, ὅπως ὁ συγγραφέας τήν ὁρίζει, «σέ μιά σύγχρονη καί ἁπλῆ λογοτεχνική γλῶσσα, χωρίς ἐκζήτηση καί ἀκρότητες». Ἔτσι, τά θαυμάσια αὐτά κείμενα γίνονται προσιτά σέ ὅλους καί διαβάζονται μέ ἰδιαίτερη πνευματική εὐχαρίστηση.
Τά Ἀποφθέγματα τοῦ Γεροντικοῦ ἀποτελοῦν λόγους ἁγίων ἀγωνιστῶν Πατέρων. Εἶναι λόγοι πού ἀποτελοῦν τό καταστάλαγμα τῆς πνευματικῆς τους πείρας. Βγαίνουν μέσα ἀπό τά ἀσκητικά τους παλαίσματα καί ὄχι «ἀπό κοιλίας καί ἀπό μαθημάτων» κατά τήν ἔκφραση τοῦ ἁγίου Συμεών τοῦ Νέου Θεολόγου. Τά Ἀποφθέγματα εἶναι τό βιωμένο Εὐαγγέλιο μέ κόπο, μέ συνέπεια, μέ πολύν ἀγώνα.
Τό ρωμαλέο ἀπό πνευματικῆς πλευρᾶς περιεχόμενό τους ἐκφράζεται μέ λόγο λιτό, ἁπλό καί πυκνό. Σέ πολλές περιπτώσεις, θά ἔλεγα, καί ποιητικό. Γι᾽ αὐτό καί ἐντυπώνονται στόν νοῦ καί στήν καρδιά, καί μποροῦμε εὔκολα νά τά ἀνακαλοῦμε στή μνήμη μας λέξη πρός λέξη.
Μοναχοί καί ἀσκητές αὐτοί πού ἀρχικά τά διατύπωσαν καί αὐτοί πού στή συνέχεια τά διέσωσαν, φαίνεται ἐκ πρώτης ὄψεως ὅτι ἀπευθύνονται μόνο σέ μοναχούς. Ἡ ἐκδοχή αὐτή δέν ἰσχύει. Καί αὐτό δέν τό λέμε μεῖς, τό βεβαιώνει ἡ ἐκκλησιαστική πείρα, ἡ ὁποία μαρτυρεῖ ὅτι τό Γεροντικό καί γενικότερα οἱ ἀφηγήσεις τῶν πνευματικῶν κατορθωμάτων καί οἱ λόγοι ἁγίων Γερόντων ἀποτέλεσαν πηγή ἔμπνευσης καί πνευματικῆς τροφοδοσίας ὁλόκληρης τῆς Ἐκκλησίας· ἀναρίθμητων μελῶν της πού πόθησαν καί ἀγωνίστηκαν γιά νά ἐπιτύχουν τή χριστιανική τελειότητα.
Ἀκράδαντα πιστεύουμε ὅτι οἱ λόγοι τῶν ἁγίων Γερόντων μποροῦν νά θρέψουν πνευματικά ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία. Ἰδιαίτερα στίς μέρες μας, ὅπου ἡ ἀναζήτηση γιά γνησιότητα, συνέπεια καί οὐσία φαίνεται νά ἀγγίζει ὅλο καί περισσότερους πιστούς.
Ἡ μικρή ποιμαντική καί κηρυκτική μας ἐμπειρία μᾶς ἐπιτρέπει νά ἐπισημάνουμε ὅτι τά Ἀποφθέγματα τοῦ Γεροντικοῦ εἶναι ἰδιαίτερα χρήσιμα καί ὠφέλιμα τόσο στήν πνευματική καθοδήγηση τῶν πιστῶν —κατά τήν ἄσκηση τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως— ὅσο καί στή διακονία τοῦ ἄμβωνα, στόν ἐμπλουτισμό τοῦ κηρυγματικοῦ λόγου μας.
Ἡ χρήση καταλλήλων ἀφηγήσεων ἤ Ἀποφθεγμάτων τοῦ Γεροντικοῦ στήν ὥρα τῆς πνευματικῆς χειραγωγίας τοῦ ἐξομολογουμένου προσδίδουν ἀσυνήθιστη πνευματική δύναμη στά ὅσα ὑποδεικνύουμε πρός τούς ἀδελφούς μας. Εἰρηνεύουν τή συνείδηση. Πείθουν τόν λογισμό. Θερμαίνουν τήν καρδιά. Ἐνισχύουν τή βούληση.
Ἀνάλογη ἀποτελεσματικότητα ἔχει ἡ χρήση ἀσκητικῶν ἀφηγήσεων καί πατερικῶν Ἀποφθεγμάτων καί στό ἐκκλησιαστικό κήρυγμα. Εἶναι πολύ ὠφέλιμο ὁ ἱεροκήρυξ, προετοιμάζοντας τήν ὁμιλία του, νά προσφεύγει καί στή χρήση τοῦ Γεροντικοῦ, στό ὁποῖο μπορεῖ νά ἀνεύρει πολύτιμους λόγους ἤ πνευματικές ἱστορίες, οἱ ὁποῖες κατάλληλα χρησιμοποιούμενες θά προσδώσουν ἄλλη χροιά, πνευματικότερη, στήν ὁμιλία του καί θά ἀποβοῦν ὠφελιμότερες κατά πολύ σέ σχέση μέ σύγχρονα περιστατικά, πεζά καί τετριμμένα, ἤ λόγους φιλοσόφων καί συγχρόνων διανοουμένων.
Μερικά ἁπλά παραδείγματα ἀπό τό τομίδιο πού παρουσιάζουμε ἀπόψε, μποροῦν νά ἐπιβεβαιώσουν τούς παραπάνω ἰσχυρισμούς μας. Γιά οἰκονομία χρόνου ἐπέλεξα Ἀποφθέγματα σύντομα στήν ἔκταση καί πυκνά στή διατύπωση.
Τοῦ ἀββᾶ Ἰωάννου τοῦ Κολοβοῦ :
«Ἡ πόρτα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη· καί οἱ Πατέρες μας, μέ πολλές καταφρονήσεις πού μέ χαρά δέχονταν, πέρασαν ἀπό αὐτή τήν πόρτα» (σ.29).
Ἐπίσης γιά τήν ταπεινοφροσύνη, τοῦ ἀββᾶ Ματώη :
«Ὅσο περισσότερο πλησιάζει ὁ ἄνθρωπος τό Θεό, τόσο ἁμαρτωλότερο βλέπει τόν ἑαυτό του...» (σ.33).
Δύο ἀποφθέγματα τοῦ ἀββᾶ Μωϋσῆ γιά τήν ταπεινοφροσύνη ξεχωρίζουν γιά τή σοφία πού κρύβουν καί τήν ποιητική διατύπωσή τους :
—«Ὅποιος ἔχει ταπείνωση ταπεινώνει τούς δαίμονες· ὅποιος, ὅμως, δέν ἔχει ταπείνωση, ταπεινώνεται ἀπό τούς δαίμονες».
—«Δέν πρέπει μονάχα νά ταπεινολογεῖ κανείς, ἀλλά καί νά ταπεινοφρονεῖ. Διότι εἶναι ἀδύνατον νά ὑψωθεῖς στίς ἀρετές πού ζητάει ὁ Θεός, χωρίς τήν ταπεινοφροσύνη» (σ. 35).
Ἄς προσθέσουμε γιά τό ἴδιο θέμα ἕνα ἀκόμη ἀνωνύμου Γέροντος, τό ὁποῖο ἀποκαλύπτει πῶς λειτουργεῖ ὁ πνευματικός νόμος :
—«Προτιμῶ μιά ἧττα καί πτώση πού φέρνει ταπείνωση, παρά μιά νίκη πού δίνει ὑπερηφάνεια» (σ. 54).
Κι ἕνα τελευταῖο ἀπό τό ΚΑ’ κεφάλαιο μέ τίτλο «Μικρά ἀποφθέγματα ἁγίων Γερόντων».
«Ἐρωτήθηκε κάποιος Γέροντας:
—Πῶς μπορεῖ ν᾽ ἀποκτήσει ταπείνωση ἡ ψυχή ;
Καί ἀπάντησε :
—Ὅταν βλέπει μονάχα τίς ἁμαρτίες της» (σ.181).